Natalie Kontoulis is communicatieverantwoordelijke bij het Europees netwerk END FGM European Network. Vroeger werkte ze rond Europese politiek bij de Britse overheid en werkte ze als vertaalster bij de Europese Commissie.
“Ik besefte dat ik wilde beginnen werken rond mensenrechten en gender. VGV was een onderwerp dat mij sterk aansprak. Ik was er echt door gepassioneerd, want ik zag het als een extreme vorm van gendergebonden geweld. Mijn toenmalig vriendje was afkomstig uit Guinee. We hadden nooit over VGV gesproken.”
Op een dag ging Natalie samen met haar vriend naar de film ‘Desert flower’ kijken in de cinema. Toen ze terug naar buiten gingen, was haar vriend erg van streek. “Toen ik heb vroeg of het wel ging met hem, vertelde hij me dat zijn moeder en zussen VGV hadden ondergaan. Hij wist dat zijn oudste zus hierdoor moeilijkheden had, maar hij had nooit beseft hoe ernstig dit was. Hij had er geen idee van hoeveel problemen en trauma’s VGV kan veroorzaken. Dit was een zeer moeilijk moment voor hem. Ik denk dat hij zich schuldig voelde omdat hij de ernst van het probleem niet vroeger had begrepen. En machteloos, want hij kon er niets aan doen.”
“Voor mij was het ook een openbaring om te beseffen dat je een heel ‘Europees’ leven kan leiden en toch geraakt kan worden door VGV, zonder het te weten. Deze persoonlijk ervaring heeft mij doen inzien hoe belangrijk het is dat iedereen weet wat VGV inhoudt.”
“Mijn ex heeft nu een dochter. Ik heb hem gevraagd wat hij van VGV denkt en hij zegt dat zijn dochter dit nooit zal ondergaan. Voor hem is het moeilijk om in Guinee invloed uit te oefenen, wat hij woont zo ver weg… Sommigen verwijten hem: ‘Je woont in het buitenland, je bent gebrainwashed, wij luisteren niet naar je…’”
Welke positie neem jij persoonlijk in tijdens je werk tegen VGV?
“Als blanke en Europese zou ik niet zelf rechtstreeks naar een gemeenschap toe stappen om te proberen iemands mening te veranderen. Ik denk dat het meer gepast en efficiënt is wanneer iemand van de gemeenschap zelf probeert om de opinies te doen veranderen. Toch denk ik dat iedereen een rol kan spelen in de strijd tegen VGV. Iedereen kan opstaan en zeggen: ‘Ik verzet mij tegen VGV, het is een schending van de mensenrechten’. Hoewel cultuur een belangrijke rol speelt, vind ik het belangrijk om VGV te zien als een kwestie van mensenrechten en niet als een cultureel probleem. Iedereen moet strijden tegen VGV, iedereen moet iets proberen doen. Alleen moeten we het elk op onze eigen manier doen. Zo kan ik, bijvoorbeeld, gaan lobbyen op nationaal of Europees niveau en kan iemand anders binnen zijn/haar gemeenschap een veranderingsproces op gang brengen.”
Een netwerk als resultaat van een campagne
Het netwerk END FGM is ontstaan vanuit de campagne End FGM, die gevoerd werd tussen 2009 en 2014. Natalie werkt mee aan de campagne sinds 2014. Eerst was ze er stagiaire en later werd ze communicatieverantwoordelijke.
“De belangrijkste doelstelling van de campagne was om VGV op de Europese politieke agenda te plaatsen. Er was toen bitter weinig interesse in het onderwerp, dus wilden we erin slagen het thema op de agenda te plaatsen. We ijverden voor het opnemen van gendermainstreaming en mainstreaming van gendergerelateerd geweld in de Europese politiek. En via deze weg dus ook VGV.”
De campagne wierp zijn vruchten af. De Europese Commissie publiceerde een actieplan rond VGV in 2013, VGV werd opgenomen in de EU-richtlijnen betreffende de rechten van slachtoffers en inzake asiel én in de Conventie van Istanbul…
Toen de campagne op z’n einde liep, beslisten 11 van de 15 partnerorganisaties hun samenwerking verder te zetten in de vorm van een netwerk. In januari 2015 werd dus het END FGM European Network opgericht. Vandaag telt het netwerk 15 organisaties in 11 landen. “De leden zijn erg verschillend: kleine verenigingen die rechtstreeks met professionals werken, gemeenschapsorganisaties die enkel op vrijwilligers/-sters steunen, gespecialiseerde organisaties actief rond internationale samenwerking, … Onze leden werken dagelijks samen met de betrokken gemeenschappen en doen ook dagelijks aan lobbying.”
Het bestuur telt 6 leden, verspreid over Europa. De hoofdzetel in gevestigd in Brussel, hier zijn drie werknemers/-neemsters en een stagiaire actief.
“Het netwerk is echt ‘het kindje’ van de oprichtende leden. De werknemers/-neemsters zijn verantwoordelijk voor de planning en voor het uitwerken van de strategie, maar alle leden worden hier actief bij betrokken. Wij vertegenwoordigen hun belangen en zij weten het best wat de noden zijn van personen die geconfronteerd werden met VGV.”
Een holistische benadering met de nadruk op preventie en bescherming
Het netwerk END FGM werkt vanuit een holistische benadering, waarbij VGV wordt beschouwd als een vorm van gendergebonden geweld. “Wij vinden dat VGV gezien moet worden als een schending van de mensenrechten en als een vorm van gendergerelateerd geweld. Het is belangrijk dat VGV erkend wordt binnen het geheel van mensenrechtenschendingen en discriminaties waar vrouwen en meisjes mee geconfronteerd worden. Het is een vorm van gendergebonden geweld. Bovendien komt VGV ook voor in Europa en in verschillende andere continenten. Het is dus geen ‘Afrikaans probleem’. VGV moet opgenomen worden in het onderwijs en in opleidingen voor professionals, bijvoorbeeld voor de medewerkers/-werkster van asielinstanties.”
Binnen het netwerk wordt de nadruk gelegd op preventie, bescherming en geïntegreerde politiek. “Ook vervolging, de vierde pijler van de Conventie van Istanbul, maakt deel uit van ons werk. Toch leggen wij de nadruk op bescherming. Wanneer we aan vervolging zouden doen, zou dit betekenen dat we gefaald hebben… Het is echt een laatste redmiddel. Binnen het systeem van vervolging bestaan ook nog een aantal belemmeringen die weggewerkt moeten worden.”
“Het kan soms zeer moeilijk zijn om mensen te doen begrijpen waarom we niet méér inzetten op vervolging. Voor sommigen is dit een manier om zich nuttig te voelen, op deze manier wordt hun werk zichtbaar. Dan komt het erop aan uit te leggen dat VGV een complex thema is en dat vervolging net een bijkomende stigmatisering kan veroorzaken. De oplossingen die wij voorstellen vergen heel wat geduld: vorming, financiering en werk, dit allemaal op lange termijn. Dat krijg je niet gemakkelijk verkocht, want de resultaten zijn niet onmiddellijk zichtbaar. Bovendien is het moeilijk om concrete resultaten voor te leggen, wanneer het op VGV gaat.”
Wat zijn de belangrijkste doelstellingen en activiteiten van het netwerk END FGM?
“Vandaag staat VGV op de Europese politieke agenda. Het is de taak van het netwerk om ervoor te zorgen dat dit zo blijft. Momenteel beweegt er heel wat op Europees niveau. Door de migratiecrisis en de financiële crisis wil men steeds meer gaan besparen. De nadruk wordt vooral gelegd op werkgelegenheid en financiën, en minder op mensenrechten en sociale rechten in het algemeen. Het vormt een echte uitdaging voor ons om gendergerelateerd geweld en VGV op de agenda te houden. Maar door de asielcrisis wordt het net nog belangrijker om aandacht te besteden aan deze thema’s… We proberen ook om VGV te integreren in de discussies omtrent de Millenniumdoelstellingen.”
“Het netwerk fungeert al woordvoerder van onze lidorganisaties op Europees niveau. Wij ijveren rechtstreeks voor veranderingen binnen Europese en internationale instituties, zoals de Europese Commissie, het Europees Parlement, de Ministerraad, de Europese Raad, UNHCR, UN Women, … Wij proberen ervoor te zorgen dat VGV opgenomen zou worden in de politieke beslissingen en belangrijke teksten. En we dringen er ook op aan dat conventies en richtlijnen daadwerkelijk zouden worden doorgevoerd binnen nationale diensten en wetgevingen, dat men zich aan de beloftes houdt.”
“We proberen de capaciteiten van onze leden te versterken, ons aan te passen aan hun noden en vragen. Het is ons werk om hen uit te leggen wat er zich afspeelt op Europees niveau en wat het belang hiervan is op nationaal vlak. Hierdoor weten zij welke diensten ze aan hun overheid kunnen vragen. Het is een echte uitdaging. Onze leden zijn namelijk erg verschillend en sommigen hebben slechts beperkte middelen. We helpen hen ook met de communicatie omtrent hun werk. Velen doen namelijk fantastische zaken, maar nemen de tijd niet om hierover te communiceren.”
Het netwerk publiceert verschillende tools en gidsen. Onlangs verscheen er een handleiding rond de Conventie van Istanbul, en momenteel werkt het netwerk aan een handleiding over de richtlijn betreffende de rechten van slachtoffers en de Europese richtlijn inzake asiel. De bedoeling is om uit te leggen op welke manier deze wetteksten gebruikt kunnen worden in de strijd tegen VGV. Het netwerk organiseert ook conferenties en evenementen. Zo vond recentelijk een conferentie plaats rond het belang van het kind in situaties van VGV.
“Wij staan stil bij het belang van het kind: wat betekent dit, bijvoorbeeld wanneer er sprake is van vervolging? Dit is zeer moeilijk. Wat goed is voor het ene kind, is niet noodzakelijk goed voor een ander kind. Hoe moeten we dan onze prioriteiten stellen?”
“Daarnaast werken wij ook veel rond de vorming van professionals, of het nu gaat om leerkrachten, medisch personeel, sociaal werkers/-sters, … Daarom is het belangrijk om goede relaties te onderhouden met beroepsorganisaties. Wij vragen hen om het aspect gender, en dan vooral gendergebonden geweld, op te nemen in hun vormingen. Hierin ondersteunen we hen, en we helpen hen om een netwerk op te bouwen. Vaak aarzelen professionals nog om een situatie van VGV te signaleren. Ik denk dat ze hier wat bang voor zijn, vaak denken ze dat dit hun rol niet is, dat ze de praktijk niet begrijpen. Het lijkt wel of ze vrezen dat het racistisch zou zijn om zich hiermee te bezig te houden… Goede vorming is dus zeer belangrijk om dergelijk proces tot een goed einde te brengen.”
Wat zijn tegenwoordig de grootste uitdagingen voor het netwerk?
“Het verkrijgen van de gepaste financiering op lange termijn is een echte uitdaging. VGV is een internationale problematiek. Wij denken na over hoe we kunnen samenwerken met de diaspora in Europa en met gemeenschappen overal ter wereld. Het probleem is dat Europese fondsen toebedeeld worden voor problematieken binnen de EU óf buiten de EU. Wij vinden het nodig om intercontinentaal te gaan werken en om zich aan te passen aan de realiteit op het terrein.”
“In ons lobbywerk is het soms moeilijk om sterke samenwerkingen te behouden met alle Europese politieke partijen. De problematiek VGV is namelijk niet gebonden aan een bepaalde partij, het is een schending van de mensenrechten. Wanneer we slechts weinig tijd en middelen hebben, is het soms makkelijker om zich te richten tot degenen die al geëngageerd zijn. Toch is het belangrijk om ook diegenen die nog geen inzicht hebben in de problematiek, te betrekken.”
“Een ander probleem waar we momenteel mee geconfronteerd worden, is gebonden aan asiel en migratie. VGV komt vaak voor in deze contexten. Dit kan interessant zijn, want het biedt de mogelijkheid om het belang van gender, kinderen en cultuur in de asielprocedure te benadrukken. Maar wanneer we het verband leggen tussen VGV en asiel, vormt dit ook een gevaar. Het kan namelijk negatieve gevolgen hebben voor personen die te maken krijgen met VGV. We merken dat andere vormen van gendergebonden geweld overschaduwd worden door bepaalde vormen van geweld die vooral migrantengroepen raken, zoals VGV. Sommige politici instrumentaliseren deze problematieken en hebben de neiging om te ‘vergeten’ dat alle vrouwen geconfronteerd worden met geweld…”
“Eén van onze belangrijkste doelstellingen, is de empowerment van vrouwen, meisjes en gemeenschappen in het algemeen. Wij proberen bijvoorbeeld steeds een emancipatorisch, niet-stigmatiserend taalgebruik te hanteren. Met sommige partners is dit is een echte uitdaging. Wij proberen hen dan uit te leggen waarom het gebruik van woorden als ‘barbaars’ stigmatiserend is…”
Het verband tussen VGV en SRGR
“Het thema VGV is soms makkelijker te behandelen op politiek niveau dan andere thema’s gebonden aan seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (SRGR). Seksuele en reproductieve gezondheid is zo belangrijk… Maar het kan tegenwoordig extreem moeilijk zijn om rond abortus te werken, bijvoorbeeld.”
“Er bestaat ook een sterk verband tussen VGV en de discriminatie en genitale verminking waar intersekse personen mee geconfronteerd worden. Er ontstaat stilletjes aan een politieke verandering omtrent dit thema, maar er is nog een lange weg te gaan. De rechten van intersekse personen hebben te maken met lichamelijke integriteit. Ik dat dat het mogelijk is om samen te werken met gespecialiseerde organisaties op dat vlak, om het thema op een meer globale manier te bekijken.”
“Dit kan vreemd klinken, maar ik denk dat het makkelijker en minder controversieel is om een verband te leggen tussen dit laatste en VGV, dan tussen VGV en mannenbesnijdenis. Hier bestaan verschillende redenen voor: de experts en NGO’s die rond het thema mannenbesnijdenis werken, zijn het niet altijd met elkaar eens. Ook de rol met de grote monotheïstische godsdiensten, het gebrek aan onderzoek, … spelen een rol. Daarom is het vaak moeilijker om dit thema op politiek niveau te behandelen.”
Welke vooruitzichten heeft het netwerk voor het jaar 2016?
“Dit jaar werken we rond het thema asiel. We willen het belang aantonen van een asielprocedure die aandacht schenkt aan gender, kinderen en cultuur. Ook zullen we inzetten op de vorming van professionals en op het uitwerken van een algemene methodologie voor het verzamelen van gegevens in de verschillende lidstaten.”
Het netwerk brengt dit jaar twee handleidingen uit: over de richtlijn betreffende de rechten van slachtoffers en over de Europese richtlijn inzake asiel. Deze tools kunnen ingezet worden om een einde te stellen aan VGV. Ook zal er een tekst geschreven worden over ethisch verantwoord taalgebruik, die vooral nuttig zal zijn voor de media en andere organisaties.
Het netwerk END FGM maakt deel uit van het Platform END FGM (UE FGM). Het doel van dit platform is een tool te ontwikkelen voor professionals uit alle sectoren. Het netwerk is verantwoordelijk voor de uitwerking van een module voor de media en voor de verspreiding van alle modules. Ook GAMS België en INTACT, twee Belgische organisaties, werken mee aan dit project. Samen schrijven ze de module over België. Bovendien zijn de twee verengingen elk verantwoordelijk voor twee bijkomende modules, respectievelijk over gezondheid en de juridische aspecten.
“Wij willen verder samenwerkingen uitbouwen, werken met professionals, de diaspora, de betrokken gemeenschappen, … Onlangs bracht UNICEF een zeer nuttig rapport uit, want het bevestigt wat we al wisten: VGV komt overal voor. Dit gebeurt niet slechts in ‘andere gemeenschappen’, maar overal. Ook in Europa! We krijgen er allemaal mee te maken.”