1. Systemische, intersectorale en participatieve aanpak

De Gezamenlijke Strategie voor de strijd tegen vrouwelijke genitale verminking (VGV) is gebaseerd op het beheer van een projectcyclus. Dit is een planningsmethode per programma, d.w.z. “een rationele en logische methode om gezondheidsacties en -diensten te ontwerpen en uit te voeren door op georganiseerde wijze de geschikte middelen te mobiliseren.” Deze methode grijpt terug naar het logisch kader en legt de logische fasen van een programma vast (zie figuur 1), met name: analyse van de situatie; uitwerking van een actiekader; financiering; evaluatie.

Het voorgestelde planningsmodel, in aangepaste vorm¹ aan de problematiek, is het model PRECEDE-PROCEED van Green en Kreuter² (Figuur 1). Hiermee is het mogelijk een problematiek te analyseren (fase PRECEDE³), rekening houdend met de multifactoriële aard. De determinanten die bijdragen aan de problematiek worden in de volgende categorieën ingedeeld: gedrag, educatie, omgeving, politiek, administratie en sociodemografische variabelen.

Vertrekkende van de situatieanalyse en steeds binnen de systemische aanpak, bestaat de planningsfase (fase PROCEED⁴) erin de doelstellingen vast te leggen en de activiteiten te identificeren om in te spelen op het gedrag, de omgeving en de sociale factoren. Deze activiteiten zijn dus noodgedwongen multidimensioneel en multisectoraal.

Zowel de analyse- als de planningsfase vereisen de deelname van de representatieve actoren die betrokken zijn bij de kwestie. Deze worden opgeroepen om in consensus de problematiek, de doelstellingen en de activiteiten te formuleren.

2. Logische fasen

1. De situatieanalyse verloopt volgens deze stappen:

• Voor de doelgroep in kwestie wordt een epidemiologische en sociale diagnostiek uitgevoerd. Dit gebeurt op basis van wetenschappelijke gegevens en observaties van het terrein.
• De problematiek wordt in consensus geformuleerd op basis van het samenvatten van de meest relevante variabelen van de diagnostiek.
• Eenmaal de problematiek gedefinieerd, worden de actoren die er een rol in spelen en hun gedrag geïdentificeerd en opgelijst in de gedragsdiagnostiek. Het gaat hierbij om de doelgroep (en eventueel subcategorieën van deze doelgroep), maar ook om actoren die, direct of indirect, in interactie staan met deze doelgroep en/of met de problematiek.
• Als de actoren en het gedrag geïdentificeerd zijn, worden de factoren (determinanten) die in verband staan met dit gedrag opgespoord en geklasseerd in een geschikte diagnostiek.
  • De educatie – en motivatiegebonden factoren–‘predisposities’ (voorstellingen, kennis, houding, aannames, intenties), ‘in staat stellend’ (knowhow, capaciteiten, competenties) of ‘versterkend’ (invloed van peers, beloningsmechanisme) -zijn opgelijst in de educatie en motivatiediagnostiek.
  • De omgevingsfactoren (op fysiek en sociaal vlak) zijn samengebracht in de omgevingsdiagnostiek.
  • De institutionele factoren (politieke en administratieve factoren) staan in de institutionele diagnostiek.
  • De sociodemografische (leeftijd, opleidingsniveau, socio-economisch statuut, gender …) en biologische (elk biologisch kenmerk dat een impact heeft op de problematiek of op de gedragingen) factoren zijn opgelijst in de corresponderende diagnostiek.
  • Om de samenhang duidelijk te maken die bestaat tussen de verschillende factoren in concrete situaties, zijn de diagnostieken van de situatieanalyse uitgedacht en geanalyseerd in onderling verband, zoals figuur 2 illustreert

2. De planningsfase bestaat erin een logisch kader (of een operationeel plan) op te stellen dat de interventiestrategieën en de activiteiten bepaalt, op basis van de situatieanalyse.

• Voor de doelgroep in kwestie wordt een specifieke doelstelling bepaald vertrekkende van de problematiek. Deze specifieke doelstelling bepaalt het algemeen kader en het uiteindelijke en duurzame opzet van het operationeel plan.
• De beschrijving van het gedrag van de actoren laat toe om operationele doelstellingen te formuleren. Deze beantwoorden dus aan (een) geïdentificeerd(e) probleem/problemen, vastgesteld in de gedragsdiagnostiek, en zullen vertaald worden in concrete acties.
• Educatie-, omgevings-, en institutionele activiteiten worden bepaald op basis van corresponderende factoren die men wil veranderen om de operationele doelstellingen te bereiken. De activiteiten vormen het meest concrete onderdeel van het operationeel plan, aangezien zij uitgevoerd moeten worden met de geschikte middelen.
• In de planningsfase moeten de evaluatiecriteria en –indicatoren en de beschikbare bronnen vastgelegd worden, om de evaluatiegegevens te kunnen verzamelen. Deze fase zal het voorwerp zijn van toekomstige workshops en publicaties.

De situatieanalyse ligt dus aan de basis van operationalisering, zoals figuur 3 illustreert.

Een coherente analyse van de gedragingen en hun determinanten leidt zo tot een eveneens coherent systeem van operationele doelstellingen en activiteiten.

Deze aanpak maakt het dus mogelijk om, op basis van een zo nauwkeurig en exhaustief mogelijk situatieanalyse, het geheel van de te voeren acties vast te leggen. Maar ze geeft ook de beperkingen van deze acties aan, in die mate namelijk dat niet alle geïdentificeerde determinanten gewijzigd kunnen worden.

1 PARENT F. (mars 2006), Déterminants éducationnels et facteurs favorables à une meilleure adéquation entre formation et compétences attendues des professionnels de la santé dans les organisations de santé en Afrique. Étude sur la gestion et le développement des ressources humaines en santé, Thèse de doctorat, Bruxelles, École de Santé Publique de l’ULB.↑ Retour

2 GREEN L.W. & KREUTER M.W. (2005), Health Program Planning, An Educational and Ecological Approach. 4th Ed. Mc Graw Hill, http://www.lgreen.net↑ Retour

3 L ’acronyme PRECEDE signifie «Predisposing, Reinforcing and EnablingConstructs in Educational/EnvironmentDiagnosis and Evaluation» ou «facteurs prédisposants, facilitants et de renforcement identifiés par le diagnostic éducationnel et environnemental et évaluation de ce diagnostic».↑ Retour

4 L’acronyme PROCEED signifie «Policy, Regulatory and OrganizationalConstructs in Educational and EnvironmentalDevelopment» ou «Politiques, réglementations et organisations dans le développement éducationnel et environnemental».↑ Retour